Μιας και που η κατοικία μας τελευταία μονοπωλεί την καθημερινότητα, γίνεται ολοένα πιο αναγκαία η διαβίωση σε ένα χώρο που μας εκφράζει και μας ηρεμεί. Ίσως, ακόμα, η συνεχής παραμονή στα ”έσω” να εμπνέει περισσότερες από το σύνηθες μικρές ή μεγάλες επεμβάσεις. Ποιες είναι όμως οι βασικές αρχές που διέπουνε τυπικά τον σχεδιασμό μιας κατοικίας; Το ακόλουθο άρθρο αναλύει το μοντέρνο κίνημα ως το ρεύμα που έχει καθορίσει την τυπολογία του κτιρίου όπου ζούμε ή και εργαζόμαστε σήμερα.
“Η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία”, όπως δήλωσε ιστορικά ο Sullivan (1896), κάτι που έμελλε να ασκήσει βαθύτατη επιρροή στις επόμενες γενεές της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον Sullivan, η “λειτουργία” έπρεπε να οδηγεί στη “μορφή” όχι μηχανικά, αλλά “οργανικά” και “εξελικτικά”. Δηλαδή, η σχέση τους κατά τη διάρκεια της σχεδιαστικής πορείας θα έπρεπε να είναι δυναμική και αμφίδρομη, με τη λειτουργία να κυριαρχεί τελικά της μορφής. Συνοπτικά, η σταθερά αυτή υπαγορεύει πως η λειτουργία του κτιρίου καθορίζει και τη μορφή του, καθώς η απόδοση μιας λειτουργίας είναι και ο τελικός σκοπός δημιουργίας ενός χώρου.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του μοντέρνου κινήματος (μέσα 19ου-μέσα 20ου αιώνα περίπου) είναι η συνέπεια του ως προς την παραπάνω ιδέα: την χρησιμοποιεί ως εργαλείο που οδηγεί σε περιορισμούς αλλά και ελευθερίες. Η μοντέρνα λογική εισήγαγε την αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ λειτουργίας και μορφής ως άξονα για κάθε σχεδιαστή. Επομένως, το δίπολο μορφής-λειτουργίας καθιερώθηκε ως αρχή του μοντερνισμού που διευκόλυνε τη σχεδιαστική διαδικασία και συνεχίζει να το κάνει ακόμα και σήμερα.
Η τοποθέτηση της λειτουργίας του χώρου στο επίκεντρο του σχεδιασμού ευθύνεται για την επινόηση μιας συγγενούς της έννοιας, αυτή της εργονομίας (βλ. εικόνα 1). Θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει την εργονομία του χώρου ως προσπάθεια για προσαρμογή στα μέτρα του ανθρώπου κάθε μεμονωμένου αντικειμένου αλλά και του χώρου συνολικά. Η εργονομία, δηλαδή, εξασφαλίζει την εύκολη χρήση ή αλλιώς ”χρηστικότητα” ενός χώρου. Επίσης, η εργονομία επηρεάστηκε από την άνθηση της βιομηχανίας στις αρχές του 20ου αιώνα, και έτσι τα προ-καθορισμένα μεγέθη ήταν πιο αποτελεσματικά και άρα πιο θελκτικά για τη μαζική βιομηχανική παραγωγή.
Στο πνεύμα της εποχής, η εργονομία είναι βασικός άξονας για το σχεδιασμό ενός κτιρίου ως ‘’μηχανή’’. Στο κτίριο-μηχανή η μορφή και η λειτουργία στοχεύει υπολογιστικά στην ικανοποίηση μιας ανάγκης και στην επίλυση ενός προβλήματος, όπως ανάλογα κάνει μια μηχανή. Τελικά, η επιρροή της μαζικής παραγωγής της εποχής στη ρητορική του μοντέρνου συνοψίζεται στα λόγια του Le Corbusier: “η κατοικία είναι μια μηχανή για να ζεις μέσα”. Η έννοια της ”μηχανής” εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά, για να δηλώσει πως μια κατοικία οφείλει να απαντήσει με μηχανική αποτελεσματικότητα στις κοινωνικές απαιτήσεις της εποχής και του χρήστη.
Ο χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως ‘’μηχανή’’ αναφέρεται και στις μορφολογικές ομοιότητες του με μια μηχανή. Η ορθολογική και τυπολογική, ως ένα βαθμό, προσέγγιση του μοντέρνου υποστηρίζει τον τεχνοκρατισμό του 20ου αιώνα. Οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις είναι συνήθως αποτέλεσμα εφαρμογής της λογικής του κανάβου, και τα αντικείμενα εσωτερικού σχεδιασμού είναι κατά κανόνα προϊόντα μαζικής παραγωγής, σε αντίθεση με προηγούμενες πρακτικές (βλ. εικόνες 2, 3).
Σήμερα, διδαχές του μοντέρνου κινήματος όπως οι παραπάνω είναι ακόμα καθοριστικές τόσο στη διδασκαλία όσο και στην πρακτική της αρχιτεκτονικής. Παρότι σήμερα σημειώνονται ριζικές αλλαγές στον τρόπο αντίληψης της κατοικίας, το μοντέρνο συνεχίζει να εφαρμόζεται, δίχως αυτό να σημαίνει τυφλή υπακοή στις αυστηρές αρχές του 20ου αιώνα.
Συνοπτικά, η σχέση μορφής-λειτουργίας εισήγαγε μια προσγειωμένη και δωρική κατεύθυνση στον σχεδιασμό κάθε πτυχής ενός κτιρίου: της κάτοψης, της εξωτερικής όψης, του εσωτερικού χώρου. Ως συνέπεια, άλλαξε οριστικά την εικόνα της κατοικίας, της γειτονιάς αλλά και της πόλης, άλλοτε με θετικές και άλλοτε με αρνητικές ίσως προεκτάσεις…
Πηγές
Εικόνες
Δες περισσότερα
Αρχιτέκτονας, γεννημένη στην Αθήνα. Της αρέσει η ανάγνωση της πόλης και αντλεί έμπνευση από τους κρυμμένους θησαυρούς της. Καλωσορίζει οποιαδήποτε ιδέα ή ένσταση.