Μύθοι και ανασκαφές: Τόσο θαυμαστή ήταν στους αρχαίους Έλληνες η δαιδαλώδης αρχιτεκτονική της Κνωσού, ώστε κατασκευάστηκε στη φαντασία τους ο μύθος του λαβυρίνθου, κατοικίας του Μινώταυρου. Η ιστορία γνωστή, και η υπενθύμιση της αναγκαία για να μεταφερθούμε στο κλίμα της εποχής.

Ο ΜΥΘΟΣ

Η ιστορία πορεύεται στην Μινωική Ελλάδα, όπου ο Μίνωας διεκδικούσε το θρόνο από τα αδέρφια του και περίμενε από τον Ποσειδώνα κάποιο ευνοϊκό σημάδι. Σε απάντηση, ο Ποσειδώνας του έστειλε έναν ταύρο, ένα ζώο υπερβολικά όμορφο και έτσι αδύνατο να θυσιαστεί. Με σκοπό λοιπόν να εξαπατήσει το θεό, ο Μίνωας θυσίασε έναν άλλο ταύρο, διαπράττοντας όμως έτσι ύβρη. Ο θεός για να τον τιμωρήσει, έριξε κατάρα στη γυναίκα του Μίνωα, Πασιφάη, να ερωτευτεί θανάσιμα τον όμορφο ταύρο. Η Πασιφάη, απεγνωσμένη από έρωτα, κατέφυγε στην πολύτιμη βοήθεια του Δαίδαλου, ο οποίος κατασκεύασε μια ξύλινη αγελάδα, ντυμένη με δέρμα αληθινής, και ζήτησε από την Πασιφάη να κρυφτεί μέσα, για να ικανοποιηθεί το θέλημα της. Ο ταύρος εξαπατήθηκε και ζευγάρωσε με την αγελάδα, προκαλώντας τη γέννηση ενός πρωτοφανούς ζώου, του Μινώταυρου.

Συνοπτικά, ο Δαίδαλος κλήθηκε να κατασκευάσει ένα λαβύρινθο, ώστε να αποκρύψει την ύπαρξη του τέρατος αυτού, υπό τις εντολές φυσικά του Μίνωα. Ο διάσημος λαβύρινθος ταυτίζεται από πολλούς με το ανάκτορο της Κνωσού, ένα συγκρότημα κτισμάτων διαφορετικών λειτουργιών, οργανωμένα γύρω από μια Κεντρική Αυλή (ονομασία του ανασκαφέα Evans). Με αυτόν τον τρόπο, μεταβαίνουμε από την μυθολογία στην ιστορία, από την φαντασιακή στην υπαρκτή αρχιτεκτονική δημιουργία.

ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ (ΤΟΥ ΜΙΝΩΑ)

Εικόνα 1: Κνωσός, ανακτορικό συγκρότημα. Κάτοψη στην στάθμη της Κεντρικής Αυλής(νο. 26) Κλίμακα περ.1:1000

 

Μια πρώτη ματιά στο σχέδιο του ανακτορικού συγκροτήματος μας πείθει πως πρόκειται για προϊόν συνεχούς παράθεσης-πρόσθεσης όγκων, με στενά περάσματα, αδιέξοδα, οδοντωτές διαδρομές (βλ. εικόνα 1).

Η συσσωρευτική αυτή αρχιτεκτονική, ωστόσο, διακρίνεται από συνθετική απλότητα, συμμετρία, ευμετρία στα συστατικά της στοιχεία, με οργάνωση πάντα σύμφωνα με την Κεντρική Αυλή (ορθογωνικού σχήματος, αναλογιών 1:2). Οι λειτουργικοί χώροι, τετράγωνου κατά κύριο λόγο σχήματος, στεγάζουν λειτουργίες που εκτείνονται όχι μόνο οριζοντίως αλλά και καθ’ ύψος (παρουσία ορόφων). Το τελικό αποτέλεσμα της σύνθεσης χαρακτηρίζεται από αξονικότητα.

Η μινωική αρχιτεκτονική είναι ευάερη και ευήλια. Οι όψεις διασκεδάζονται από μεμονωμένα ή συνεχόμενα ανοίγματα, τα πολύθυρα, που καθιστούν τους χώρους ημι-υπαίθριους, δροσερούς και ευάερους. Εξάλλου, μεγάλο μέρος της ζωής των Μινωιτών εξελισσόταν στο ύπαιθρο (δημόσια ύπαιθρος αλλά και δώματα) λόγω του ευλογημένου κλίματος του τόπου (κατά βάση ίδιο με το σημερινό) (βλ. εικόνες 2,3).

Εικόνες 2,3: Ημι-υπαίθριοι χώροι με την παρουσία πολύθυρων, κιονοστοιχιών και φωταγωγών.

Η οικοδομική τεχνολογία της εποχής (εποχή του χαλκού) είναι προηγμένη . Ελάχιστα είναι τα μονόροφα κτίσματα, ενώ η δόμηση των τοίχων γίνεται με πλήθος οικοδομικών υλικών. Σύστημα οριζόντιων (ως ξυλοδεσιές) και κάθετων ξύλων (ως συνδέσεις οριζοντίων και κίονες) τοποθετείται στο λίθινο υλικό (συνήθως ισόδομη λιθοδομή).

Κάθε νέο κτίσμα όφειλε να τηρεί τους κανονισμούς για επαρκή αερισμό και φωτισμό, δικτύου αποχετευσης των υπάρχοντων κτισμάτων. Η ύπαρξη χώρων υγιεινής, συνδεόμενων με το κεντρικό δίκτυο ακάθαρτων φανερώνει το υψηλό βιοτικό επίπεδο της μινωικής κοινωνίας.

Το ανάκτορο διατρέχει σύστημα οδικού δικτύου με τη μορφή διαδρομών, ως ”μίτος της Αριάδνης”, με πεζοδρόμια(!) στις κεντρικές οδούς (βλ. εικόνα 4).

Εικόνα 4: Πεζοδρόμια πολλαπλών χρήσεων.

Στην υψηλή αρχιτεκτονική της μινωικής Κρήτης βρίσκουμε έμπνευση ακόμα και στις μέρες μας. Είναι φυσικό επακόλουθο να αισθανθεί κανείς τις ομοιότητες της με την πρότυπη απλή και αρμονική σύνθεση των μοντερνιστών. Η μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής δεν τους προσέδωσε μόνο γνώσεις, αλλά όξυνε ταυτόχρονα και την σχεδιαστική τους ικανότητα.

Όπως μάλιστα είχε παραθέσει και ο Le Corbusier (1887-1965): ”J’ avoue n’ avoir eu qu’ un seul maître: le passé, une seule discipline: l’ étude du passé”, δηλαδή: ”Αναγνωρίζω ότι δεν είχα παρά μόνο ένα δάσκαλο: το παρελθόν, και μια μόνο εκπαίδευση: τη μελέτη του παρελθόντος”.

(Στην αρχική εικόνα, λεπτομέρεια από το έργο του André Masson,Πεσιφάη 1945)